हृदयस्थ (अक्षरचाफा कथा स्पर्धा)
अपर्णा देशपांडे
आपल्या नेहमीच्या खुर्चीतून सुधाताई उठल्या तशी एक तीव्र कळ पार मणका छेदत आरपार गेली . एक उसासा टाकून त्यांनी टेबलाचा आधार घेतला , आणि ' राऊंड ' मारण्यासाठी त्यांच्या खोलीतून बाहेर आल्या . आपलीही साठी उलटली , मग इतके वर्ष आनंदात उपभोगलेल्या जगण्याचे व्याज तर द्यावेच लागेल न , देहाचे भोग कुणाला चुकलेत म्हणत त्यांनी कुरकुरणाऱ्या गुढग्यांकडे दुर्लक्ष केले .
नुकताच पाऊस पडून गेल्याने आज बागेत पाणी घालण्याचे काम वाचले म्हणून शंकर जरा निवांत होता .
" शंकर , रेवती ला विचार ...बारा नंबर च्या आजोबांचे ह्या महिन्याचे औषध आले का बघ म्हणावं ."
" त्यांचे तर अजून पैसेच नाही आले ...वीस तारीख उलटून गेली . मागच्या महीन्याचेच तर नाही आले अजून ! "
" तुला कसं माहीत ?"
"काल रेवती ताई म्हणत होत्या , की खोली बारा आणि चार चे दोन महिन्यांचे पैसे बाकी आहेत ."
ह्या रेवतीला न , कळतच नाही कुठे काय बोलावं ते . शंकर जवळ हे बोलायची गरज नव्हती . त्यांनी पाचशे चे व्हाउचर सही करून शंकर जवळ दिले , आणि पैसे देण्यासाठी रेवतीला फोन लावला .
" काय म्हणताय साखरे काका ? हातांची थरथर कमी झालीय न आता ? मग आज एक चक्कर मारलीत की नाही ? बाग बघा किती सुरेख फुललीय ." आठ नंबर च्या खोलीत आजोबांशी बोलत त्यांनी खिडकी वरील पडदा बाजूला सारला .
आजोबांकडून काहीच उत्तर आलं नाही . ते डोळे मिटून शांत पडून होते . ताईने जवळ जाऊन त्यांना हलवण्याचा प्रयत्न केला ... श्वास थांबला होता ...त्यांना मुक्ती मिळाली होती .
ह्या महिन्यातील ""हृदयस्थ"" ची ही दुसरी मुक्ती ! सुधाताईंनी शांतपणे त्यांच्या चेहऱ्यावर पांघरून घातलं .
खाजगी कंपनीत मोठे अधिकारी म्हणून कारकीर्द गाजवलेले हे मोहन साखरे काका .
गेल्या चार वर्षांपासून इथे वास्तव्यास आले होते ...स्वतःहून . एकुलता एक मुलगा कॅलिोर्नियात स्थायीक झाल्यावर काही वर्ष ते एकटे आनंदात राहिले , आणि मग इथली माहिती मिळाल्यावर त्यांनी इथेच येऊन राहण्याचा निर्णय घेतला होता .
काही मीनीटातच तिथे अनेक वॉकर , चाकाच्या खुर्च्या आणि काठ्या घेऊन आलेली जिवाभावाची मंडळी गोळा झाली . सगळ्यांच्या चेहऱ्यावर आनंदाची आणि समाधानाची पावती होती . सगळ्यांनी मिळून त्यांची ठराविक प्रार्थना म्हटली , आणि टाळ्या वाजवल्या . उत्तम आयुष्य जागून झाल्यावर पुढे त्या देहाची परवड थांबल्या बद्दल टाळ्या . हृदयस्थ चा रीवाजच होता
तसा . ' जगणे व्हावे गाणे ' असे घोष वाक्य असणाऱ्या हृदयस्थ चे सगळे सभासद मृत्यू कडे फार सकारात्मकतेने बघत असत .
सुधा ताईंनी त्यांचे जुने स्नेही रघुनाथ यांना कळवले . आश्रमाच्या कुठल्याही अडचणीच्या वेळी रघुनाथ पित्रे आवर्जून मदतीला धावून येत असत . अर्ध्या तासात येतो असे तिकडून उत्तर आल्यावर त्या ऑफिसकडे वळल्या .
" मॅडम , कॅलिफोर्नयाशी संपर्क झाला . काकांच्या मृत्यू बद्दल सांगितलं ...नेहमीचं उत्तर आहे . आपण उरकून घेऊ सगळं. पण पुढच्या महिन्यात येऊन प्रॉपर्टी संबंधी निर्णय घेऊ , घराच्या किल्ल्या तेवढ्या नीट ठेवा म्हणालेत . " रेवती सांगत होती .
" Hmm ! रेवती , खरं तर मुलांना कळवण्याचे कष्ट आपण का घेतो हा प्रश्न पडतो मला कधी कधी ! माणूस मुलांसाठी यातायात करतो , मागे संपत्ती ठेवून जाण्याचा कोण आटापिटा करतो ...कशासाठी ? खरंतर आपला आणि मोहन साखरेंचा
तसा काही करारच झालेला नाही . मुलांना शेवटचे दर्शन घेऊ न दिल्याची बोच नको म्हणून आपला तो फोन चा सोपस्कार ! ठीक आहे , पुढील तयारीला लागा . महानगरपालिका करून कागदपत्र आणि दाखला आणायची व्यवस्था बघा लवकर ." ताईंच्या सूचनेनुसार रेवती कामाला लागली .
त्या रघुनाथ पित्रेंना फोन करे पर्यंत बाकी मंडळी नाश्त्यासाठी कॅन्टीन मघ्ये गेली होती . शेवटी भुकेची निकड सर्वात मोठी ! त्यांना त्या दारुण सत्याची जाणीव होऊन किंचित हसायला आलं .
"का हसताय मॅडम ? " पाठीमागून आलेले रघुनाथ म्हणाले .
" आलात रघुनाथ ? या , नाश्ता करू . आपल्याला न , साखरेंसाठी विद्युत दहिनी ची वेळ हवी आहे . खूप मोठी रांग असल्याने संध्याकाळ पर्यंत नंबर लागणार नाही म्हणतात . काय करायचं ? तुम्हीच मदत करू शकता . "
" मी येतांनाच संबंधित माणसांशी बोललो आहे . चिंता करू नका . दुसरी दाहिनी पण कामात आणणार असल्याने फार काही ताटकळत रहावे लागणार नाही . चला तुम्ही नाश्त्याला , मी आलोच !" म्हणत रघुनाथ फोन घेऊन जरा बाजूला गेले . त्यांना एक दोन फोन करायचे होते . महानगरपालिकेतूनच निवृत्त झाल्याने त्यांच्या बऱ्याच ओळखी होत्या .
रघुनाथ सध्या गावाबाहेर आपल्या जुन्या घरात एकटेच रहात होते . त्यांची आणि सुधा ताईंची फार जुनी कॉलेज पासुनची मैत्री ! सुधा ताईचं आजारपण असो , पतीच्या पेन्शन ची कामं असोत , किंवा अगदी हृदयस्थ ची कुठलीही अडचण असो....रघुनाथ कायम तत्पर असत .
एकदा तर शंकर रेवतीला म्हणाला देखील ..."रेवती मॅडम , रघु सर पण एकटे , मॅडम पण एकट्या , मग..."
"मग काय रे ? दोन एकटे जीव दिसले की लगेच जोड्या लावायच्या का? "
" तसं नाही ...एकदा रघु सरांचं वॉलेट टेबलावर राहिलं होतं . मी सहज बघितलं तर त्यात आतल्या कप्प्यात मॅडम चा फोटो होता ."
" काय सांगतोस शंकर ? खरं ?"
" आई शप्पथ !" शंकर म्हणाला, आणि मागुन सुधा ताईंची हाक आली .
" रेवती s!" तशी रेवती धावली .
" साखरे काकांच्या इथल्या नातेवाईकांची आपल्याकडे काही जुनी नोंद आहे का बघ !"
साखरेचे कुणी नातेवाईक येण्याची आशा नव्हती . नाही म्हणायला एक रोहिणी नावाची त्यांची भाची म्हणवणारी कुणी तिथे आली होती . तिने आत खोलीत जाऊन नमस्कार केला , आणि एक फोटो त्यांच्या उशाशी ठेवला . चादर वर करून चेहराही बघितला नाही , फक्त पायाशी नमस्कार तेव्हढा केला .
" कुणाचा फोटो आहे तो ?" रघुनाथ म्हणाले .
" माझ्या आईचा आणी काकांचा...म्हणजे साखरे काकांच्या दुसऱ्या पत्नीचा ."
" दुसरी पत्नी ? त्याचं तर एकच लग्न झालय न?" सुधा ताईंना पण आश्चर्य वाटलं ऐकून .
उत्तरादाखल ती मुलगी फक्त हसली . " जन्माचं बंधन फक्त कागदावरच्या एका सहिने राहिलं असतं तर किती सोपं झालं असतं नाही ? कायद्याने ते एकमेकांचे कुणीच नाहीत . अन्यथा एकमेकांचे सर्वस्व आहेत ."
तिला आणखी प्रश्न विचारणार इतक्यात रघुनाथ ना फोन आला . साखरेंचा विद्युत दाहिनी साठी नंबर लागल्याने सगळे पुढील तयारीला लागले .
"तुम्ही इथे शेड मध्ये थांबा , थोड्या वेळात बोलवतो ." स्मशान कर्मचारी म्हणाला . एका ओट्यावर रोहिणी शांत बसली होती . सुधाताई आणि रघुनाथ तिथे येऊ बसल्यावर तीच बोलती झाली .
" साखरे काका...हो , मी त्यांना काकाच म्हणायचे ...आणि आई त्या काळात शेजारी रहात होते... वय असेल , चौदा पंधरा चे . सोबत अभ्यास , सोबत शाळेत जाणे , सगळीकडे सोबत . आई अठरा वर्षांची झाली तेव्हा साखरे आजींनी तिला मनाने आपली सून मानून टाकली होती . फोटोग्राफर कडून दोघांचा एक छानसा फोटो ही काढून घेतला होता . आई तर खूप हरखून गेली होती ..कारण तिच्या मनाने केव्हाच मोहन काकांना आपल्या आयुष्याचा साथीदार मानला होता .
मोहन काका दिल्ली ला इंजिीअरिंग साठी गेले असताना अधून मधून आईला फोन करत . आई वेड्यासारखी त्यांच्या फोनची वाट बघायची . अलवार स्वप्न बघणाऱ्या माणसाला सगळ जगच सप्नासारखं वाटतं ...सत्याशी फारकत असणारं . डोळे उघडुन उघडं वास्तव त्यांना स्वीकारायचं नसतं किंवा ते दिसतच नसतं बहुतेक !
इंजनीअरिंग संपवून नोकरी लागली तेव्हा मोहन काका त्यांच्या आईला भेटायला येणार म्हणून सगळे खूप हरखले होते . पण ते आले तेच जोडीने ! त्यांनी आईला कायम बालमैत्रिणच मानलं होतं. आईचं प्रेम त्यांना कळलं नसेल असं तर नाही , पण त्यांनी त्यांच्या भावना कधी स्पष्ट पण केल्या नाहीत ....आईच आपली वेडी...."
"म्हणजे तू साखरेंची मुलगी नाहीस ?"
"पोटची मुलगी तर मी आईची पण नाही . काकांच्या लग्नानंतर तिने लग्न केलंच नाही ...मला दत्तक घेऊन कायम मुलीचं प्रेम दिलं . दोन वर्षांपूर्वी ती मला घेऊन साखरे काकांना भेटायला गेली होती ."
" मग ? "
" साखरे आजींनी आपल्या सुरकुतल्या हाताने अतीव मायेने आईच्या चेहऱ्यावरून हात फिरवला . म्हणाल्या , तुझं मुग्ध प्रेम मोहन ला वेळीच समजायला हवं होतं ग ...दोन रेषा एकत्र येता येता समांतर गेल्या ."
" मग साखरेंची पत्नी ? " हे सगळं ऐकून बेचैन झालेल्या रघुनाथ चा प्रश्न .
" मुलगा सात वर्षांचा असतानाच ती कॅलिफॉर्निया ला निघून गेली . त्यांचं कधी फारसं पटलच नाही ."
" ओs हह ! पण आता ह्या आईच्या फोटोचं काय ?"
"बायको निघून गेल्यावर काका आईकडे आले होते . आम्ही तेव्हा रेल्वे कॉलनीत रहायचो . आईची तिथे नोकरी होती . काकांनी आईसमोर लग्नाचा प्रस्ताव ठेवला . मला मुलीसारखं प्रेम देतील म्हणाले...साखरे आजींनी पण विनंती केली . पण आई अत्यंत मानी . शेवटचा पर्याय म्हणून तिला काकांशी संसार नको होता . तिने स्पष्ट नकार दिला . काका निराश होऊन गेले , आणि आई पहील्यांना धाय मोकलून रडली . ज्याला आयुष्यभर आपला पती मानला , त्याला तिने मनावर दगड ठेवून नकार दिला होता .
मी तेव्हा आईला घट्ट मिठी मारली . मला खूप खूप अभिमान वाटला तिचा ."
"मग ?"
" पुढे आईची प्रकृती फारच ढासळली . तेव्हा शेवटी तिने मला हा फोटो दिला . म्हणाली , ' मोहन ला अग्नी द्याल तेव्हा आमच्या दोघांचा हा फोटो पण अग्नीस अर्पण करशील . त्या अग्निला मनात साक्षी मानून मी आयुष्यभर त्याची पत्नी बनून राहीले ' " रोहिणी च्या कथना नंतर तिथे स्मशान शांतता पसरली ....खरोखरच्या स्मशानातील शांतता .
"मोहन साखरे नातेवाईक !! " तिकडून हाक आली , तशी रोहिणी पुढे गेली .
"उद्या राख न्यायला या ."
तिने मानेने होकार दिला .
सगळे सुन्न मनाने गाडीत बसले . सुधाताई मात्र बेचैन होत्या . त्या म्हणाल्या , "साखरे गेले हे तुला कुणी कळवलं ? तू लगेच कशी आलीस ?"
" त्याची पण एक गंमतच आहे . ही रेवती आणि मी एकाच अनाथआश्रमात होतो . आई मला दत्तक घ्यायला आली तेव्हा तिलाही घेऊ जाऊ म्हणून मी हट्ट धरला होता . पण ती दुसऱ्या कुटुंबाकडे दत्तक गेली होती . तिला माझ्याबद्दल सगळं माहीत आहे , तिनेच सकाळी मला फोन केला होता .
गाडी मध्ये आता एकदम शांतता पसरली . प्रत्येकाचा मुक संवाद सुरू होता . गाडी हृदयस्थ मध्ये शिरली . सगळे थकलेले जीव बाहेर येऊन त्यांच्या वाटेकडे डोळे लाऊन बसले होते .
गाडीतून उतरल्यावर रोहिणी सुधा ताईंकडे गेली . रघुनाथ ही कारचे दरवाजे लाऊन तिथेच आले .
" मॅडम , आणि सर ... लहान तोंडी मोठा घास घेतेय . आयुष्य तुम्हाला पुहा पुन्हा संधी देत नाही . नाटकाची तिसरी घंटा आणि पडदा पडण्याचा मधल्या काळातच संवाद बोलावे लागतात . पुन्हा कुठल्या चीतेसोबत फोटो आणि आठवणी जाळण्याची वेळ
नको यायला . ..येते मी ." हात जोडून ती माघारी वळली .
तिच्याकडे बघत सुधाताई वळल्या , आणि आधाराला रघुनाथ नी हात पुढे केला .
अपर्णा देशपांडे
तुम्हाला ही कथा ही आवडेल.
👇